Taalpraatje 4 - Holnap nem tudok telefonálni

Ik herinner me nog als de dag van gisteren. Ik kom op het Bungehuis, waar ik ooit begon met Hongaars leren en vang de laatste flarden op van een telefoongesprek met Budapest. Dr. Beöthy Erzsébet, voor mij gewoon Erzsébet, heeft een oud-student aan de lijn. Na afloop vertelt zij, hoe moeilijk het voor ons Nederlanders toch is om alle facetten van het Hongaars te doorvoelen. Hoe goed je de grammatica ook beheerst, hoe veel woorden je ook kent, er blijven altijd wel een paar verschijnselen in het Hongaars, die je je maar moeizaam eigenmaakt. Neem nou bijvoorbeeld het tussenvoegsel -hat, -het. Nederlanders kiezen altijd maar voor een constructie met het hulpwerk-woord tud, waar Hongaren gewoon een tussenvoegsel gebruiken. Dit knoopte ik in mijn oren, en nog steeds moet ik er aan denken als ik weer eens iets wil laten ‘kunnen of mogen’. Kösz!

Jaren later hebben we er op een studiebijeenkomst ook eens over gefilosofeerd. Want wat is er aan de hand? In veel gevallen is er een functioneel onderscheid mogelijk tussen tud en het tussenvoeg-sel -hat, -het. Maar als je er de beschikbare grammaticaboeken op naslaat, zie ja dat de informatie daar toch niet allemaal parallel loopt. Onderwerp voor een onderzoek dus.

Ik vroeg mijn collega’s - op een na alle native-speakers - wat is voor jullie het verschil tussen nem tudok jönni en nem jöhetek (betekenis van beide: ik kan niet komen). Anders geformuleerd, wanneer kies je voor de ene variant, en in welke situatie kies je voor de andere? Eensluidende antwoorden geven bleek moeilijk. Er kunnen tal van beperkende factoren zijn, die een komst verhinderen: kapotte auto, staking, geen tijd, medische problemen, volle agenda/evenementen, noem maar †op. Gemakkelijker is het een verschil aan te geven tussen nem tudok úszni en nem úszhatok: het eerste wijst erop dat men nog steeds de zwemvaardigheid niet machtig is, het tweede wijst op beperkende factoren van een meer tijdelijke aard: geen badpak, geen tijd, ziek.

Ongetwijfeld zullen er lezers zijn die zelf ook met soortgelijke vragen zitten. Schroom niet, schrijf ze op, stuur ze weg. Wie weet maken we er een rubriek van.